Hóa ra 'phi thương bất phú' là cách viết sai? Chính xác phải là... 'phi công bất phú'? Vì sao?

Từ lâu, chúng ta quen dùng cụm từ "phi thương bất phú" nhưng cụm từ "phi công bất phú" đã được nhắc đến từ nhiều thế kỷ trước. Vậy "phi thương bất phú" hay "phi công bất phú" mới là đúng?

"Phi thương bất phú" là gì?

Hiểu theo đúng nghĩa, "phi thương" nghĩa là không làm kinh doanh, buôn bán. "Bất phú" nghĩa là không thể phất lên, không thể giàu sang. Vậy hiểu hoàn chỉnh nghĩa là nếu bạn không kinh doanh, không trao đổi và buôn bán thì mãi không thể giàu được.

Trước đây các phú thương, những người mua đi bán lại đã trở thành những người giàu có với nhiều của cải, đất đai gọi là thương gia.

"Phi thương bất phú" hay "phi công bất phú"?

Đây là quan niệm xuất hiện từ thời phong kiến Trung Quốc du nhập vào nước ta được Cụ Bảng nhãn Lê Quý Đôn, một danh sỹ, bác học cuối triều Lê tổng kết lại, thành phương châm phát triển đất nước. Sở dĩ có quan niệm này do xã hội phong kiến nói chung, phong kiến phương Đông nói riêng kinh tế, xã hội chưa phát triển. Tất cả các hoạt động nâng cao kiến thức, dân trí, làm ra của cải vật chất và phân phối đến tay người dùng trong xã hội đều tập trung lại do 4 thành phần gần như 4 lực lượng trong xã hội đảm trách.

4 thành phần đó là: Sỹ, nông, công, thương. Cụ thể: Sỹ được xếp là giai cấp đầu tiên, được xã hội trọng vọng. Sỹ là từ để chỉ tầng lớp trí thức, những người có học có hiểu biết về chữ nghĩa (thầy đồ, thầy thuốc, quan lại, thầy tướng số). Nông là những người trồng trọt, chăn nuôi, đánh cá, đốn củi; Công là chỉ những người làm thủ công nghiệp, làm thuê trong các làng nghề truyền thống như dệt, chạm bạc, khâu nón, làm tranh, mộc, rèn...; còn thương nhân là lực lượng buôn bán, phân phối của cải trong xã hội.

Tất cả 4 thành phần xã hội này gọi chung là tứ dân, cùng với đội ngũ vua quan hình thành các tầng lớp, lực lượng xã hội phong kiến. Suốt chiều dài lịch sử phong kiến phương Đông mấy nghìn năm từ Thiên niên kỷ thứ III, II trước Công nguyên đến cuối Thế kỷ XIX, dù các triều đại có thay đổi, nhưng xã hội vẫn cơ bản vận hành và định hình theo mô hình này. 

Cụ Lê Quý Đôn đã tổng kết và xác định vai trò, tính chất của từng loại hình thành câu châm ngôn nổi tiếng là: "Phi sỹ bất hưng, phi nông bất ổn, phi công bất phú, phi thương bất hoạt". Nghĩa là không có trí thức thì xã hội không hưng thịnh, không có nông nghiệp thì xã hội bất ổn, không có công nghiệp thì đất nước không giàu, còn không có thương mại thì xã hội không hoạt động. 

Trong hai thành phần của tứ dân là sỹ và nông tiếp tục chia nhỏ ra. Sỹ gồm có 4 loại là: Nho là những người dạy học; Y là những người khám bệnh kê đơn, bốc thuốc; Lý là người hành nghề địa lý chọn hướng làm nhà cửa, đền đài, mồ mả và số là những người làm thầy cúng, thầy bói, lấy số tử vi. Nông gồm 4 thành phần là: Ngư (đánh cá), tiều (hái củi), canh (trồng trọt), mục (chăn nuôi). Tám thành phần trên cùng với lực lượng công, thương và vua, quan thành 12 thành phần chính trong xã hội , được ví là 12 bến nước khi người con gái đi lấy chồng không biết cập vào bến nào.

Từ câu châm ngôn của cụ Lê Quý Đôn, sau này đã xuất hiện những câu vè vui như "Nhất sỹ nhì nông, hết gạo chạy rông, nhất nông nhì sỹ"… Thực ra cách chia này cũng chỉ là tương đối bởi có người vừa dạy học, vừa xem số tử vi hoặc vừa chăn nuôi, vừa trồng trọt… Dù đến xã hội hiện đại, cách thức chia giai cấp, ngành nghề có khác nhau song cơ bản vẫn không sai lệch mấy so với quan niệm xưa.

Từ quan điểm và câu nói của cụ Lê Quý Đôn cần được hiểu cho đúng là "Phi công bất phú" chứ không phải "phi thương bất phú". "Phi thương" xuất hiện trong thời bao cấp khi có một số người làm ở ngành thương mại, lương thực, buôn bán gian lận có bát ăn bát để, nên nhiều người lầm tưởng là buôn bán mới giàu. Trong xã hội hiện đại hiện nay việc chia giai cấp, thành phần xã hội có khác song về cơ bản 4 loại hình sỹ, nông, công, thương không thể thiếu. Một điều dễ thấy những nước giàu, mạnh đều là quốc gia có nền tảng giáo dục, công nghiệp phát triển. Tư tưởng và quan điểm của người xưa là vấn đề đáng quan tâm, tham khảo song phải hiểu cho đúng, để tránh sai lạc dẫn tới định hướng phát triển sai lầm.

Phạm Miên sưu tầm & biên soạn lại

Nguồn: theo www.tintuc.vn